Gisteren ging ik naar de cinema. Dat was -in tijden van Netflix en ander online aanbod- een hele tijd geleden. Ik ging omdat de affiche van de film, die buiten aan cinema Albeniz in hartje Málaga, hing, mijn aandacht trok toen ik op weg was naar één van mijn favoriete tapasbars . “El ministro de Popaganda”, zo luidde de Spaanse titel, en de foto toonde een man die zittend op een stoel een sigaret rookte in zijn SS uniform, hakenkruis goed zichtbaar op de armband. Joseph Goebbels, zoveel was duidelijk. Het is eenDuitse film van regisseur Joachim Lang, waarvan de Duitse titel de vlag helemaal dekt: “Fuhrer und Verfuhrer”, in het Nederlands vertaald als “Leider en Verleider”. In deze bioscoop in Malaga spelen ze de films in originele versie en niet gedubd, zoals meestal het geval is, dus dat was een meevaller. Naast mijn vrouw en ikzelf zat er nog slechts één, watouder, koppel in de kleine zaal. De tweede wereldoorlog is niet iets dat hier erg speelt; De Spanjaarden hadden hun burgeroorlog toen al gehad en de trieste geschiedenis daarvan wordt in de meeste families regelmatig herkauwd, want er is maar één ding triester dan een wereldoorlog en dat is een burgeroorlog waar broers en vrienden elkaar aan flarden schieten. De littekens van de wonden die dat heeft geslagen lopen nog steeds dwars doorheen families en dorpen in heel Spanje.
“Ik schiep de mythe van de Führer”, zegt Goebbels in de openingsscènes van de film, waarna hij zelfmoord pleegt. Daarna springt de film terug in de tijd en zien we hoe Goebbels dat mythische beeld van Hitler creëert. Zoals met de propagandatriomf in 1938 in Berlijn als Hitler de massa toespreekt na de Anschluss, de inlijving van Oostenrijk bij Duitsland. Goebbels heeft die triomftocht tot in detail geregisseerd. “Wij dienen de waarheid slechts als het ons uitkomt”, horen we hem zeggen. En: “Wij leveren beelden die zullen blijven bestaan.” Eerder zei hij ook al
dat alleen hij bepaalt wat als waarheid aan het Duitse volk wordt getoond. Daarvoor schakelde hij diverse kanalen in, van geregisseerde volksmanifestaties, over uitgestrooide pamfletten tot aanplakbiljetten en uiteraard de gemanipuleerde berichten in de pers, Die pers liep aan de leiband van Goebbels en het radio- en bioscoopnieuws werd gevuld met de door hem voorgekauwde verhaaltjes. Goebbels voerde zichzelf regelmatig op als wat nu een “expert” wordt genoemd. Andere meningen werden gecensureerd en hij gaf de opdracht om radio uitzendingen in het Duits van de geallieerden te storen. Klinkt bekend in uw oren?
vast staat dat politieke propaganda universele kenmerken heeft. Ook de geallieerde propaganda manipuleerde de waarheid. Toch is er een verschil: nergens was de propaganda zo gecentraliseerd en strak geregisseerd als in het Derde Rijk. Wat Goebbels ook onderscheidt is zijn inzicht dat propaganda het beste werkt als het er niet als propaganda uitziet. Vandaar zijn voorliefde voor speelfilms boven documentaires, omdat speelfilms propaganda kunnen verhullen in een dramatisch verhaal. Het scenario van Leider en Verleider is gebaseerd op aantekeningen en archiefstukken waaruit soms letterlijk wordt geciteerd en wordt verweven met de liefdesaffaires van Goebbels en andere adjudanten van Hitler, waaruit blijkt dat Hitler zich actief moeide met het huwelijksleven van zijn luitenants en Goebbels bijvoorbeeld verbood om te scheiden van zijn vrouw omdat dat het imago van gelukkige Duitse gezin met hun 6 kinderen zou schaden. Waaruit duidelijk blijkt dat ook nonkel Hitler, zoals de kinderen van Goebbels hem noemden, wel kaas had gegeten van propaganda.Zijn blonde vrouw verlaten voor zijn zwartharige Tjechische minnares mocht Goebbels dus niet van nonkel Dolf, zeer tegen zijn zin.
Wat bijblijft van de film is de droge en soms nonchalante manier waarover er bijvoorbeeld over het “jodenvraagstuk”, een obsessie van beiden, wordt gesproken, of over het openen van een tweede front.
In tijden waarin overheden de mond vol hebben over “fake News” en desinformatie en trachten om platformen, waar meningen nog vrij zijn, zoals X van Elon Musk, aan banden te leggen, is de boodschap van deze film heel duidelijk: De informatieoorlog die dientom uw gedachten te sturen gaat de echte oorlog vooraf. En niet alleen via nieuws, maar ook en vooral via entertainment zoals speelfilms en tv programma’s. Het is vooral in die subtiele beïnvloeding via films dat de propaganda-afdeling van de Nazi’s grenzen verlegde. De vrouw van het koppel achter mij in de cinemazaal kreunde en zuchtte bij het einde van de film: het werd haar duidelijk allemaal een beetje te veel en te ingewikkeld. En dan kende ze niet eens het vervolg van het propagandaverhaal, dat niet in deze prent werd behandeld
Operation Mockingbird
Het is algemeen bekend dat de Amerikanen aan het einde van de oorlog de Duitse raketgeleerden, zoals Werner von Braun, naar de VS haalden, en van hun kennis gebruik maakten voor de ontwikkeling van hun ruimtevaartprogramma. Maar ook uit de Duitse propagandamachine werden lessen getrokken. Zo zette de CIA na WO 2 Operation Mockingbird op waarbij niet alleen journalisten werden gerecruteerd, maar ook de filmindustrie in Hollywood en de programmatie van de tv zenders werden aangestuurd. Zo, tot daar mijn beïnvloeding van uw denken. Voor vandaag, volgende week zaai ik uiteraard opnieuw twijfel en dat heel 2025 lang.
Comments